Obciążenia treningowe makrocyklu rocznego w WKT "Virtus" w Poznaniu

Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej

Mazurkiewicz Agata

Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dra Stefana Litwiniuka w Zakładzie Teorii Sportu.

Nr albumu 4974, Biała Podlaska 2002

Spis treści

	Wstęp
1.	Obciążenia treningowe w teorii i praktyce
1.1.	Rola obciążeń treningowych w kształtowaniu mistrzostwa sportowego
1.2.	Pomiar i rejestracja obciążeń treningowych w sportach walki
1.3.	Obciążenia treningowe w taekwon-do
2.	Metodologia badań
2.1.	Cel pracy i pytania badawcze
2.2.	Materiał badań
2.3.	Metody badań
3.	Wyniki badań
3.1.	Charakterystyka obciążeń w obszarze informacyjnym
3.2.	Charakterystyka obciążeń w obszarze energetycznym
3.3.	Środki treningu
4.	Podsumowanie
5.	Wnioski
	Piśmiennictwo
	Aneks

Wstęp

Głównym celem każdego treningu powinien być rozwój formy sportowej i osiąganie jak najlepszych wyników we właściwym czasie (który zazwyczaj oznacza główne zawody danego roku). Uważa się, że wysoka forma sportowa jest rezultatem właściwego poziomu wytrenowania, kiedy stan fizyczny i psychiczny ułatwia uzyskanie wyników na wysokim poziomie sportowym. W celu uzyskania takich rezultatów cały program treningowy powinien być odpowiednio podzielony i zaplanowany, by rozwój umiejętności, cech biomotorycznych i psychicznych przebiegał w logicznej i metodycznej kolejności.(Bompa 1988)

Taekwon-Do należąc zarówno do grupy sztuk i sportów walki, w procesie szkolenia umożliwia wybór drogi rozwoju tradycyjnego (utylitarnego) lub sportowej (wyczynowej). Poza wieloma innymi różnicami charakteryzującymi obie formy uprawiania taekwon-do, najważniejszą wydaje się być wielkość i struktura obciążeń treningowych jakim poddawani są ćwiczący. Właśnie przede wszystkim obciążenia treningowe decydują o kierunkach adaptacji organizmu zawodników.

Niewątpliwie ogromną rolę odgrywają kierunki adaptacji na etapie wstępnym (wszechstronnym) procesu treningowego. Dlatego też, etap ten powinien być szczególnie wnikliwie rozpatrywany, poddawany różnorodnym analizom i racjonalnie zaplanowany. Od etapu wstępnego i na jego bazie prowadzona jest dalsza działalność szkoleniowa.

W sportach walki, szczególnego znaczenia nabiera czynnik motywacyjny, który pozwala radzić sobie z wszelkimi przeciwnościami i trudnościami.

Znając rozwiązania stosowane na etapie wstępnym procesu treningowego w innych klubach (np. Kłobuck, Łosice), postanowiono przeanalizować wielkość, strukturę oraz rodzaj środków treningu stosowanych w klubie "Virtus" w Poznaniu.

Mam nadzieję, że badania przyczynią się do racjonalizacji i optymalizacji procesu szkolenia w taekwon-do, sztuce walki, z którą związana jestem od wielu lat.

Praca składa się z następujących części:

1. Obciążenia treningowe w teorii i praktyce, w której podano podstawowe definicje oraz omówiono pomiar i  rejestrację obciążeń treningowych w taekwon-do i innych sportach walki
2. Metodologia badań, przedstawiająca cel pracy i pytania badawcze oraz omówienie materiału i metod badań
3. Wyniki badań prezentują charakterystykę dwóch obszarów: informatycznego i energetycznego
4. Podsumowanie
5. Wnioski

Zestawienia wykorzystanego piśmiennictwa związanego z problematyką badań oraz aneksu, w którym zaprezentowano arkusz rejestracji obciążeń treningowych w taekwon-do, plan organizacji szkolenia, strukturę treningu sportowego, rejestr grup środków treningowych w taekwon-do.

1. Obciążenia treningowe w teorii i praktyce

Zanim przejdziemy do treści sugerowanych w tytule warto na początek wyjaśnić pewne podstawowe pojęcia, które będą się w niniejszej pracy pojawiać. Obciążenie treningowe wg Ważnego (1994), to wielkość wykonywanej pracy przez zawodnika podczas treningu, obejmująca następujące jej cechy: ilość (objętość pracy treningowej), intensywność, podobieństwo do zewnętrznej i wewnętrznej struktury ruchu uprawianej konkurencji czy dyscypliny oraz trudność wykonywanego zadania. Stąd w obciążeniu wyróżnić można jego aspekt energetyczny (obciążenie energetyczne) i psychiczny. Wyróżnia się także obciążenie jednostki treningowej i obciążenie określonego cyklu treningowego. Najłatwiejsza do zanotowania jest ilość wykonywanej pracy. Stąd też przez dłuższy czas obciążenie oceniano przede wszystkim ilością pracy (w godzinach) uzupełniając te dane informacjami specyficznymi. W grupie dyscyplin o cyklicznym charakterze ruchów były to dane dotyczące:

• przygotowania sprawnościowego wszechstronnego wyrażone w minutach i godzinach oraz przygotowania specjalistycznego, wyrażone w metrach i kilometrach,
• ogólnej liczby powtórzeń uprawianej konkurencji lub jej fragmentów,
• objętości przygotowania szybkościowego wyrażonego w metrach i kilometrach,
• objętości przygotowania siłowego wyrażonego w tonach,
• objętości przygotowania sprawnościowego wszechstronnego wyrażonego w minutach i godzinach

W sportach walki i w grach sportowych dane dotyczyły przede wszystkim:

• objętości przygotowania sprawnościowego wszechstronnego, ukierunkowanego i specjalnego wyrażonego w minutach i godzinach
• objętości przygotowania technicznego wyrażonego w minutach i godzinach
• objętości przygotowania taktycznego wyrażonego w minutach i godzinach

Dane dotyczące ilości pracy uzupełniano danymi o jej intensywności. Oprócz niezależnej oceny objętości pracy i jej intensywności czynione były również próby opisu obciążenia treningowego przy pomocy jednej liczby. Wyróżnić z nich można:

• ocenę w jednostkach umownych będących iloczynem ilości pracy i wskaźnika intensywności,
• ocenę wykonanej pracy w jednostkach fizycznych (J),
• szacowanie wykonanej pracy przy pomocy 10-punktowej skali (tab.1)

Tab. 1 Matryca służąca do szacowania obciążeń treningowych (Ważny 1994)

ilość pracy względna intensywność pracy obciążenie wartość obciążenia w punktach Mała Mała Średnia Duża bardzo małe małe średnie 1 3 5 Średnia Mała Średnia Duża średnie duże bardzo duże 5 7 10 Duża Mała Średnia duże bardzo duże 7 10

Ważny (1994) uważa, że zarówno niezależna rejestracja objętości pracy i jej intensywności, a także próby oceny obciążenia treningowego przy pomocy jednej liczby nie pozwalają na precyzyjne opisanie wykonanej pracy treningowej, ostatnio coraz częściej stosuje się "warstwową ocenę" obciążenia. W ocenie tej pierwsza warstwa dotyczy informacji ogólnych — obejmuje dane dotyczące liczby treningów, godzin pracy, przebiegniętych kilometrów, podniesionych kilogramów, itp. Druga warstwa dotyczy kompleksowej informacji o wewnętrznej strukturze wykonanej pracy treningowej — obejmuje dane dotyczące oddziaływania treningowego na poszczególne mechanizmy informacyjno-energetyczne. Trzecia warstwa dotyczy informacji szczegółowej o oddziaływaniu wybranego środka treningowego — obejmuje dane o strukturze wybranego ćwiczenia stosowanej metodyce kształtowania poziomu sprawności w analizowanej cesze, tempie jej rozwoju, itp.

Podczas analizy obciążenia treningowego, w zależności od potrzeby sięga się po dane dotyczące określonego poziomu szczegółowości. Pełną informację o wykonywanej pracy treningowej otrzymuje się z danych opisujących wszystkie trzy warstwy (Ważny 1994).

Obciążenie treningowe, zwane jest również obciążeniem energetycznym i jest jednym z podstawowych wskaźników obciążenia pracą ustroju człowieka. Występuje przede wszystkim wtedy, gdy zaangażowane są do pracy duże grupy mięśni. Mierzy się je ilością wykonywanej pracy zewnętrznej w jednostkach fizycznych (dżulach), przy pomocy kalorymetrii bezpośredniej lub pośredniej — ilością zużytego tlenu.

Naglak (1977) podaje podobną definicję, uważa on, że na obciążenie treningowe składa się zarówno objętość, jak i intensywność treningu (jest to wartość pracy wykonanej podczas treningu pomnożona przez współczynnik intensywności tej pracy w dżulach). Można ją również szacować mierząc objętość czasu treningu. Obciążenie treningu wyrażone jest wtedy iloczynem objętości czasu i wskaźnika intensywności. Wartość uzyskana jest mierzona w tym przypadku w sekundach zredukowanych, które dają możliwość porównania obciążeń stosowanych przez różnych zawodników.

Zwiększenie objętości pracy treningowej związane jest ze stosunkowo długotrwałymi przystosowawczymi zmianami w organizmie, co stwarza fundament dla kolejnego wzrostu wyników sportowych. Przy stosowaniu powtórzeniowo dużych obciążeń można rozwinąć u sportowców jeden z dwóch przeciwnych sobie stanów. Wzrost wytrenowania — zwiększenie zdolności do pracy — gdy pomiędzy następującymi po sobie obciążeniami upływa taki okres czasu, który wystarcza dla normalnego przebiegu procesów odnowy organizmu. Chroniczne przemęczenie i wyczerpanie — jeśli odstępy czasu między obciążeniami są zbyt krótkie i obserwuje się systematyczny brak dostatecznej odnowy organizmu. (Sołdatow wg Naglaka 1977)

Naglak (1977) uważa również, że cechą charakterystyczną dynamiki obciążeń jest następujące po sobie rytmiczne zmniejszanie określonych parametrów i narastanie innych, w miarę zbliżania się terminu zawodów (co jest uzależnione od specjalizacji sportowej). Zwiększenie objętości i intensywności pracy nie zawsze świadczy o wzroście obciążenia. Jeżeli wzrost wytrenowania przekracza wzrost objętości pracy, to nawet przy zwiększaniu obiektywnych wskaźników pracy trening będzie przebiegać ze zmniejszonym obciążeniem. W miarę wzrostu wytrenowania sportowca, wzrasta jego zdolność do pracy i przy takiej samej pracy obciążenie będzie malało. Wielkość obciążenia określa bowiem stosunek między pracą, którą zawodnik wykonał a tą, którą mógłby wykonać, gdyby pracował do końca. Obciążenia treningowe — ich wielkość, rodzaj i tempo przyrostu w kolejnych latach kariery są jednym z podstawowych czynników wpływających na rozwój sportowy. Aby zawodnicy uzyskiwali jak najlepsze rezultaty, zadaniem trenera powinno być takie sterowanie procesem treningowym, by optymalizować jego przebieg. W tym celu należy ustalić jaki model obciążeń poprowadzi do specyficznej adaptacji funkcji zgodnie z wymogami danej specjalizacji i biologicznymi możliwościami zawodnika w danej fazie rozwoju.

Wielkość obciążeń określają parametry ilościowe (objętość pracy) oraz jakościowe (intensywność). Uwzględnia się również rodzaj stosowanych ćwiczeń. Poszczególne składowe można opisywać i analizować. W procesie treningu nie występują one jednak w sposób oderwany, lecz w postaci określonej struktury, oddziałując na organizm w sposób kompleksowy. (Sozański, Śledziewski 1995)

Drugi człon tematu niniejszej pracy to makrocykl. Aby zająć się tym pojęciem, należałoby najpierw przybliżyć ogólną strukturę treningu. Do struktury treningu należą: struktura rzeczowa, którą tworzą elementy składające się na stan wytrenowania i są to różnego typu przygotowania (aneks) i struktura czasowa regulująca rozkład prac wykonywanych przez zawodnika w czasie. Struktura czasowa obejmuje m.in. etapy szkolenia: wszechstronny, ukierunkowany, specjalny i trzy rodzaje cykli: makrocykle (wieloletnie, roczne i półroczne), mezocykle, mikrocykle i jednostki treningowe. Zawierają się tu także obciążenia treningowe.

Realizacja pewnych zadań wymaga czasu do ich adaptacji. Zastosowanie w strukturze treningu podziału na cykle jest potrzebne, by efektownie dążyć do pożądanych wyników. Wiadomym jest bowiem, że zawodnik nie przez cały czas jest w stanie maksymalnego wytrenowania i nie zawsze dysponuje najwyższą formą. W treningu wyróżnia się trzy okresy warunkujące wysoki stan formy (Sozański 1999):

1. okres przygotowawczy (budowanie formy): trwający 5-7 miesięcy w cyklu rocznym, 3-4 miesiące w cyklu półrocznym,
2. okres startowy (zachowanie i stabilizacja formy): 4-5 miesięcy w cyklu rocznym, 1,5-2 miesiące w cyklu półrocznym,
3. okres przejściowy (względny wypoczynek): 6 tygodni w cyklu rocznym, 3-4 tygodnie w cyklu półrocznym.

Czas trwania okresów wynika z kalendarza imprez, wskazującego terminy uzyskania formy. Układ kalendarza wyznacza strukturę okresu startowego, wpływając pośrednio także na długotrwałość pozostałych. Wyodrębnienie z rozwoju sportowego makrocykli, podyktowane są, według Sozańskiego (1999), dynamiką zmian zachodzących w naturalnym rozwoju sportowca, występowaniem okresów przyspieszonego bądź zwolnionego nasilenia zmian w rozwoju poszczególnych cech budowy funkcji i poziomu sprawności. Pośród trzech etapów wyznaczających poszczególne kroki rozwoju sportowego wyróżnia się szkolenie wszechstronne, ukierunkowane i specjalistyczne. (Naglak 1977, Sozański 1999, Ważny 1994)

W etapie szkolenia wszechstronnego struktura treningu dostosowana jest do rytmu pracy szkoły, przez co okresy i podokresy mają charakter umowny. Nie służą one wprost budowaniu formy sportowej, lecz realizacji zadań szkoleniowych tego etapu — rozwijaniu potencjału ruchowego, kształtowaniu nawyków i umiejętności rozpoznania uzdolnień i zainteresowań.

Sozański (1999) twierdzi, że okres ten przypada na wiek między 10-13 rokiem życia. Realizacja celów i zadań właściwego dla tego etapu odbywa się poprzez stosowanie bogatego zasobu ćwiczeń kształtujących sprawność fizyczną oraz nawyki ruchowe z zakresu różnych dyscyplin sportu, także i przyszłej specjalizacji. Dominuje forma gier i zabaw ruchowych. W tym etapie w zasadzie nie występuje periodyzacja charakterystyczna dla starszych kategorii wieku. W tym etapie trening ukierunkowany jest przede wszystkim kryteriami biologicznego rozwoju.

Etap szkolenia ukierunkowanego trwa od 2 do 4 lat i zależy od złożoności nawyków ruchowych, techniki, taktyki. Struktura etapu i występujących w nim cykli rocznych, uwzględnia rytm pracy szkoły, ale w dalszych podokresach kolejnych cykli są już bardziej sprecyzowane. Dominującymi zadaniami są tu: kierunkowe kształtowanie rozpoznawanych predyspozycji i profilowanie potencjału ruchowego jako funkcjonalnego podłoża przyszłej specjalizacji. Występuje większe zróżnicowanie form i metod treningu zwiększa się udział ćwiczeń ukierunkowanych i specjalistycznych akcentujących nauczanie techniki oraz podstawowych wariantów taktycznych.

Trzecim etapem jest etap szkolenia specjalistycznego rozpoczynający się zwykle około 16-17 roku życia. Zachowana jest już pełna struktura w kolejnych rocznych cyklach treningowych, odznaczająca się jednak pewną odrębnością we wcześniejszych kategoriach wieku — juniorzy młodsi, juniorzy. Występuje indywidualizacja zadań treningowych zgodnie z predyspozycjami i umiejętnościami poszczególnych zawodników. Celem tego etapu jest kształtowanie i doskonalenie poziomu wytrenowania dla maksymalizacji możliwości osiągnięcia mistrzostwa sportowego. Trening skierowany jest na nabywanie i doskonalenie umiejętności i sprawności specjalnej.

1.1. Rola obciążeń treningowych w kształtowaniu mistrzostwa sportowego

Trening jest wyrozumowanym procesem rozwijania potencjału ruchowego i celowego przestrajania funkcji ustroju w kierunku sprostania wymogom modelu mistrzostwa sportowego w danej specjalizacji. Istotnym jest określenie miejsca, celów i funkcji sportu dzieci i młodzieży w systemie sportu wyczynowego. Cel jest jeden — rozwój najwyższych dyspozycji sportowych równolegle do wzrastających możliwości biologicznego potencjału ustroju, osiągającego swą pełnię w wieku dojrzałym. Jest to pojęcie uniwersalne — wyznaczone w funkcji celu. (Bompa 1988, Sozański 1999)

Podejmując próby racjonalizacji szkolenia sportowców trzeba uwzględniać zasadniczy instrument warunkujący efektywność treningu, a więc wielkość oraz strukturę obciążeń. Pojęcie etapów szkolenia czy definicje jego rodzajów mieszczą wiele składowych, przybierają konkretny wyraz dopiero przez kompleksowe oddziaływanie zespołu bodźców kształtujących — obciążenia treningowe.

Tak zwane mistrzostwo sportowe mieści w sobie dwa wymogi specyficznej maksymalizacji: możliwości ustroju (potencjał) i wyniku sportowego (uzyskiwanego przez rozładowanie potencjału). Jest to "model mistrzostwa sportowego", na który składa się zespół cech i właściwości oraz ich szacunkowe poziomy i sposób wiązań charakteryzujący stan potencjalnej doskonałości. Model ten wyznacza docelowe parametry przygotowania, determinując zasadniczy kierunek treningu jako procesu stopniowego dochodzenia do wyznaczonego celu, drogą stopniowo narastających zmian adaptacyjnych pod wpływem realizowanych obciążeń. (Szubra 1987, Ważny 1981)

Podczas realizacji planu treningowego niezbędna jest optymalizacja obciążeń, uwzględniająca biologię rozwoju i mierzalne wskaźniki docelowe. Optymalizacja polega na wyznaczeniu takiego rozwiązania danego problemu, które jest najlepsze ze względu na wybrane kryterium i spełnia zadane ograniczenia.

Ta encyklopedyczna formuła ma swoje zastosowanie także w procesie treningu. Dążąc do wysokiej efektywności treningu, trzeba zmierzać w kierunku jego optymalizacji, wypracowania rozwiązań najlepszych (w sensie skuteczności), zasadnych (w funkcji założonego celu), ekonomicznych (w aspekcie kosztów ludzkich i materialnych) (Sozański 1999, Ważny 1994).

Racjonalne podejście do problematyki obciążeń winno uwzględniać dwa obszary ich oddziaływania (Sozański, Śledziewski 1995):

• obciążenie w obrębie poszczególnych rodzajów pracy ze względu na kierunek wpływów kształtujących (wszechstronne, ukierunkowane, specjalne), tzw. obszar informacyjny;
• obciążenia pracą o różnej intensywności wysiłku, tzn. obciążeń wewnętrznych będących reakcją ustroju na bodźce różnego charakteru i siły, tzw. obszar energetyczny.

Dobór obciążeń w każdym z tych obszarów winien być podporządkowany opisanym uprzednio uwarunkowaniom rozwoju biologicznego, wymogom modelu mistrzostwa sportowego i aktualnego stanu wytrenowania organizmu.

Trening dzieci i młodzieży, obejmując określony przedział czasowy długotrwałego procesu szkolenia, zmierza do ukształtowania podstaw funkcjonalnych, sprawnościowych, technicznych i wychowawczych dla osiągnięcia w przyszłości maksymalnego poziomu doskonałości. Trening dzieci i młodzieży musi być podporządkowany w głównej mierze prawom rozwoju biologicznego. Jego wymiary, dobór metod i środków nie mogą naruszać naturalnego rytmu wzrastania i dojrzewania, powinny natomiast stymulować przebieg rozwoju funkcji, zgodnie ze świadomie wyznaczonym perspektywicznym celem funkcjonalnym i wychowawczym.

Czym jest mistrzostwo sportowe? Ważny (1994) określa je jako "wysoki stopień biegłości i osiągnięć w uprawianej dyscyplinie czy konkurencji sportowej. Na jego poziom wywierają wpływ uwarunkowania genetyczne, racjonalna praca treningowa oraz higieniczny tryb życia.

Mistrzostwo sportowe uzyskuje się najczęściej po około 6-10 latach treningu sportowego; w sportach walki w wieku 19-35 lat. Kobiety w większości dyscyplin sportu dochodzą do najwyższych osiągnięć sportowych około 2-3 lata wcześniej niż mężczyźni. (Ważny 1989).

W zależności od rodzaju obciążeń treningowych następuje kierunkowa adaptacja organizmów ćwiczących. W tak złożonej dyscyplinie sportu jak taekwon-do, powyższe należy mieć szczególnie na uwadze. Wzrost pewnych parametrów wytrenowania (np. siły) może wpłynąć na obniżenie innych (np. gibkości, koordynacji ruchowej). Taekwon-Do trudno zdefiniować jednoznacznie z punktu widzenia przejawów motoryki czy przygotowania techniczno-taktycznego. Wszystkie składowe formy sportowej czy mistrzostwa wchodzą ze sobą w interakcje. Braki czy niedostatki w jednych kompensowane są innymi. Ogromne znaczenie mają także indywidualne predyspozycje ćwiczących, np. uzdolnienia ruchowe, poziom sprawności fizycznej, typ budowy somatycznej czy konstrukcja psychiczna. Tak więc rodzaj obciążeń treningowych powinien być dobierany z rozmysłem uwzględniając powyższe. Stąd też olbrzymiego znaczenia nabiera kontrola szkolenia i jego efektów na różnych poziomach.

Kolejnym niezmiernie istotnym czynnikiem kształtowania mistrzostwa sportowego jest wielkość realizowanych obciążeń. Nie mogą one przekraczać możliwości adaptacyjnych organizmów, gdyż doprowadzą do przetrenowania, utraty motywacji do pracy lub kontuzji. Obciążenia też nie mogą być zbyt małe, tzw. podprogowe, gdyż wtedy postępy ćwiczących będą bardzo powolne lub żadne. Zarówno prowadzący zajęcia szkoleniowcy jak i  uczestnicy (zawodnicy) mają do zrealizowania określone cele lub oczekiwania.

1.2. Pomiar i rejestracja obciążeń treningowych w sportach walki

Analiza obciążeń treningowych jest niezbędnym elementem doskonalenia pracy szkoleniowej trenera, pozwalającym na kontrolę treningu, zgodnie z przyjętym planem treningowym. Porównanie realizowanych obciążeń z uzyskiwaną formą sportową zawodnika pozwala na ocenę skuteczności treningu oraz na stałe wnoszenie poprawek do szkolenia zawodnika. Oddzielne obliczanie objętości treningu ma na celu sprawdzenie jej wpływu na stałość utrzymania formy sportowej. Analiza intensywności stosowanych ćwiczeń natomiast — ocenę szybkości narastania formy sportowej. Stały bieżący pomiar i analiza obciążeń treningowych pozwala na dobór optymalnych wielkości obciążeń dla każdego zawodnika indywidualnie. Na obecnym etapie rozwoju wiedzy o treningu nie jesteśmy bowiem w stanie określić najbardziej skutecznych obciążeń treningowych inaczej niż poprzez analizę indywidualnych reakcji zawodnika na przepracowany przez niego trening. (Naglak 1977)

W sportach walki nie wypracowano jednolitej metody pomiaru, rejestracji i analizy realizowanych obciążeń treningowych i startowych. Wynika to zapewne z różnic związanych ze sposobem rozwiązywania zadań ruchowych, swoistych celów rywalizacji sportowej, gdzie obok samego wyniku liczy się jeszcze styl, w jakim został uzyskany, przejętych tradycji i przyzwyczajeń.

Ponieważ obciążenia treningowe w praktyce sportowej są mierzone w najróżniejszy sposób, Fidelus zaproponował ujednolicenie pomiaru sugerując, by przy ustaleniu propozycji pomiaru obciążeń wziąć pod uwagę takie jednostki pomiarowe, które byłyby również adekwatne do pomiarów innych parametrów, zmieniających się pod wpływem obciążenia, np. cech fizycznych i techniki ruchu, oraz dawałyby możliwość jednolitego określania metod treningowych. Takie wymogi mogą być spełnione tylko przy zastosowaniu jednostek fizycznych dotyczących ruchu ciała ludzkiego i przy pomiarach cech fizycznych w następujących jednostkach (Naglak 1977):

• siła w niutonach (N) lub niutonometrach (Nm) jako moment siły;
• prędkość w metrach na sekundę (m x s -1);
• wytrzymałość w watach (W), jako moc rozwijana w danym przedziale czasu;
• pułap tlenowy (wydolność) w watach; ponieważ ilość pobranego tlenu na minutę jest równoznaczna z pracą na minutę, a tę można wyrazić w watach jako moc włożoną, np. 4 litry O2 na min = 1350 W;
• skuteczność techniki ruchu — za pomocą rozwijanej podczas ruchu siły, prędkość pędu, energii kinetycznej, mocy, itp., albo dokładności ruchu w sensie przestrzeni, czasu, rytmu, ...

Obciążenia treningowe są swoistą funkcją wszelkiej działalności ruchowej wywołujące pewne reakcje adaptacyjne.

W Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie opracowano metodę dokumentowania, gromadzenia i analizy obciążeń. Metoda ta ujmuje obciążenia w dwóch kategoriach identyfikacji wysiłków (Sozański 1999):

• ze względu na kierunek oddziaływania (rodzaj przygotowania), tzw. obszar informacyjny,
• ze względu na oddziaływanie obciążenia na mechanizmy energetyczne ustroju — obszar energetyczny — wraz z wyznaczeniem zakresów intensywności ćwiczeń.

W boksie (Nowak 1983) określa się dwie składowe obciążenia: objętość obciążenia zewnętrznego ocenianą sumarycznym czasem wykonywania ćwiczeń, ich ilością, liczbą powtórzeń oraz intensywność ocenianą na podstawie szybkości i tempa wykonywania ruchów wyrażona w umownych skalach punktowych i procentowych. Ten sposób postępowania pozwala ocenić poszczególne jednostki treningowe, dzień treningowy, mikrocykle i mezocykle. Przy zapisie rejestruje się "czysty" czas zasadniczej części zajęć. Jeżeli w trakcie rozgrzewki lub końcowej części treningu wykonywane są bardzo intensywne wysiłki ich czas trwania także należy zarejestrować. Przy zapisie obciążenia wyróżnia się objętość ogólnego i specjalnego przygotowania. Zapis objętości i intensywności obciążeń prowadzony jest w formie dziennika.

W judo proponuje się metodę przystosowaną do potrzeb sportów walki przez Jaskólskiego (1976). Mierzy się czas trwania obciążenia (objętość) oraz spowodowaną przez nie reakcję układu krążenia (częstotliwość tętna). Objętość określa się biorąc pod uwagę moment rozpoczęcia i zakończenia jednostki treningowej. Uwzględnia się jedynie czas rzeczywistej pracy. Intensywność poszczególnych elementów treningowych ocenia się średnią wartością tętna w ciągu 10 s podczas wykonywania i po zakończeniu każdego zadania treningowego. Wartość obciążenia wylicza się ze wzoru:

gdzie:
I — intensywność treningu
H — suma obciążeń wszystkich środków treningowych (suma iloczynów czasu trwania ćwiczeń i średniej częstotliwości tętna)
B — czas trwania treningu (objętość)
OB — czas "czystej pracy" (suma czasów wszystkich środków treningowych)
16 — częstość tętna w czasie odpoczynku (na 10 s).

Dane z przebiegu treningu rejestrowane są na specjalnym arkuszu rejestracji obciążeń, w którym notowana jest także treść i sposób wykonania poszczególnych zadań. Różnica czasu trwania treningu i sumy czasów wykonania wszystkich ćwiczeń określa czas trwania wszystkich przerw wypoczynkowych.

W kick boxingu stosuje się metodę rejestracji obciążeń zaadoptowaną w boksie (Ufel 1991) chociaż prowadzone są prace nad zaadoptowaniem "metody dwóch obszarów".

Dostępna literatura (Lee, Nowicki 1988, Leong 1992, Miłkowski 1987, Sikorski, Tokarski 1988, Świerczyński 1983, Tokarski 1989) nie podaje sposobów zapisu obciążeń treningowych w karate, aikido i innych pokrewnych sztukach walki. Gdy nie występuje rywalizacja sportowa nie ocenia się wyników treningów, więc najczęściej nie rejestruje się ich treści polegając jedynie na intuicji i doświadczeniu. Głównym celem szkolenia jest perfekcjonizm (Kalina 1997) osiągany poprzez wielokrotne powtarzanie w długich okresach treningowych ćwiczeń fizycznych, które bezpośrednio lub pośrednio mają przygotować człowieka do walki. Tradycyjnym miernikiem pracy jest nie wynik, lecz natężenie wysiłku. (Kalina 1997, Miłkowski 1997) Różnica pomiędzy rekreacyjnym a sportowym uprawianiem karate dotyczy ilościowych a nie jakościowych wskaźników.

W zapasach (Głaz, Kosmol 1994) podobnie jak w taekwon-do przyjęto metodologię rejestracji i analizy obciążeń "metodą dwóch obszarów".

1.3. Obciążenia treningowe w taekwon-do

Sztuki walki stają się w dzisiejszych niebezpiecznych czasach, coraz bardziej popularne. Mimo, iż media promują takie dyscypliny jak piłka nożna, koszykówka czy siatkówka (tzw. "tradycyjne dyscypliny"), statystyki wykazują, że do ćwiczenia ludzie wybierają dziś kulturystykę, pływanie i sporty walki. Taekwon-Do po judo jest kolejnym przedstawicielem sztuk samoobrony o statusie olimpijskim. (Brzozowski 1995)

Taekwon-Do jest dyscypliną specyficzną, jak większość sportów walki. Ta koreańska sztuka samoobrony staje się coraz bardziej popularna, czego dowodem jest zjawisko obniżania wieku uczestników podejmujących się ćwiczeń. Aby jednak można było zauważyć efekty pracy, należy w sposób żmudny i długotrwały poświęcać się treningom.

Chcąc przyczynić się do udoskonalenia metod treningowych (m.in. porównywania ich z innymi klubami), do poznania możliwości trenujących i pomocy w doskonaleniu ich umiejętności stosuje się przeróżne pomiary, rejestracje i analizy — w tym również obciążeń wysiłkowych (treningowych i startowych). W taekwon-do podjęto pierwsze próby rejestracji i analizy obciążeń wysiłkowych z uwzględnieniem specyfiki dyscypliny. Z. Bujak, S. Litwiniuk i A. Litwiniuk badali "Obciążenia treningowe na etapie treningu ukierunkowanego w taekwon-do". Celem pracy było poznanie struktury obciążeń na w/w etapie. Grupę badaną stanowili ćwiczący posiadający stopień wyszkolenia 4-1 kup bez względu na wiek (Bujak 1999).

Ci sami autorzy analizowali "Obciążenia treningowe podczas bezpośredniego przygotowania startowego w taekwon-do", gdzie poszukiwano rozwiązań gwarantujących optymalne przygotowanie do startu w najważniejszych zawodach.

Ogólnoświatowa rywalizacja sportowa wymaga właściwego przygotowania zawodników zarówno w sportach walki, jak i w innych dyscyplinach. To właśnie w tym celu wprowadzono badania naukowe uwzględniające specyfikę danej dyscypliny— by osiągać coraz lepsze wyniki.

W rywalizacji sportowej taekwon-do ITF wyróżniamy cztery konkurencje, pozwalające zawodnikowi rozwijanie się na wielu płaszczyznach. W skład konkurencji wchodzą (Bujak 1996, Choi 1995):

• układy formalne — specjalne zestawy zawierające od 19 do 68 ruchów pojedynczych technik Taekwon-Do, usystematyzowane w ciągi ruchowe umożliwiające indywidualne doskonalenie wariantów walki z jednym lub kilkoma przeciwnikami, pozwalające na doskonalenie ciosów wykorzystywanych w walce, gdzie uderzenia wymagające opanowania 818 technik, są skierowane w najbardziej wrażliwe miejsca ludzkiego ciała, a czas wykonywania pojedynczego układu nie przekracza 2 minut,
• walka sportowa ma charakter dwupodmiotowy i przebiega w warunkach niestandardowych. Aktywność zawodnika cechuje techniczna wszechstronność i wielka dynamika czynności koordynacyjno-ruchowych. Zawodnicy zdobywają punkty używając stóp i rąk zabezpieczonych protektorami, siła ciosów musi być kontrolowana; 2 lub 3 rundy trwają po 2 minuty z jednominutową przerwą. Walki odbywają się w pięciu kategoriach wagowych. Wymagany jest wysoki poziom szybkości ruchów i przemieszczeń, gibkości aktywnej wytrzymałości szybkościowej i odporności psychicznej;
• techniki specjalne — konkurencja polegająca na wykonaniu pięciu różnych kopnięć w wyskoku, celem których jest rozbicie znormalizowanej deski (30 x 30 x 1cm) umieszczonej na jak najwyższej wysokości (4 kopnięcia) i jak najdalszej odległości (1 kopnięcie), gdzie obok skuteczności ocenie podlega poprawność techniczna;
• testy siły polegają na pokazaniu maksymalnej siły dwóch uderzeń i trzech kopnięć podczas rozbijania znormalizowanej deski (30 x 30 x 2,2cm), umieszczonej w specjalnym stojaku.

Jak widać z powyższego opisu konkurencji, zawodnik by wykazać wysoki poziom na zawodach czy egzaminie, musi przygotowywać się długo i właściwie. Stąd też nacisk na precyzyjne kierowanie treningiem. Warunkiem niezbędnym do racjonalnego kierowania procesem treningowym jest stały dopływ i przetwarzanie informacji charakteryzującej przebieg i skutki szkolenia. Szczególne znaczenie mają dane dotyczące wielkości i struktury obciążeń.

Bujak (1997) uważa, że w praktyce taekwon-do obciążenia treningowe dozowane są w sposób intuicyjny, czego skutkiem jest mała efektywność. Według niego należałoby zmienić charakter działalności z intuicyjnej na programowaną i planowaną. W tym celu należy zebrać informacje o czynnikach mających wpływ na przebieg przygotowania. Analizy treści walki sportowej powinny nam tu udzielić niezbędnych informacji.

Podniesienie efektywności procesu treningowego uzależnione jest od poznania natury stosowanych w nim środków, głównie przez rozwinięcie metod zbierania informacji o zachowaniu się zawodników i reakcji ich organizmów w warunkach walki właściwej.

Bujak jako pierwszy zajął się obciążeniami treningowymi w taekwon-do. W artykule "Pomiar i rejestracja obciążeń startowych w taekwon-do" materiał badawczy stanowili zawodnicy Bialskiego Klubu Taekwon-Do i AZS AWF Biała Podlaska, startujący w mistrzostwach makroregionu oraz w międzynarodowych mistrzostwach Belgii w 1995 roku. Badania wykazały, że:

• przyjęta metoda jest możliwa do zastosowania w rzeczywistych warunkach zawodów taekwon-do,
• nie wymaga bezpośredniej ingerencji i dostępu badacza do zawodnika,
• umożliwia porównywanie danych relacji ustroju na obciążenia startowe różnych zawodników,
• uzyskiwane informacje pozwalają określić poziom wytrenowania zawodnika,
• pozwala porównywać dane realizowanych obciążeń treningowych ze startowymi,
• pomaga weryfikować skuteczność różnych grup środków, metod i form treningu zależnie od indywidualnych cech zawodnika,
• praca Sport-Testera nie ulega zakłóceniom pod wpływem uderzeń, nie przeszkadza w prowadzeniu walki,
• metoda została zaakceptowana przez zawodników.

Bujak i Litwiniuk (1997) w pracy "Pomiar i rejestracja obciążeń treningowych w taekwon-do" badali zawodników z dziewięciu klubów uzyskujących wysokie wyniki sportowe (40 osób) i bez znaczących wyników (50 osób). Rejestracji dokonywano podczas treningów, zgrupowań i zawodów (mistrzostwa makroregionu i Międzynarodowe Mistrzostwa Belgii w 1995 r). Zarejestrowano 30 mikrocykli treningowych i dokonano analizy stosowanych obciążeń treningowych. Ustalono, że przyjęta metoda umożliwia:

1. porównywanie danych treningowych różnych ćwiczących,
2. weryfikację skuteczności różnych grup środków, metod i form treningu zależnie od indywidualnej reakcji zawodnika,
3. porównanie rzeczywistego obciążenia z planowanymi,
4. określenie optymalnego czasu przerw wypoczynkowych,
5. wykorzystać zgromadzone informacje dotyczące realizacji obciążeń do racjonalnego prowadzenia pracy treningowej,

Jak już wspomniano Bujak (2000) zajmował się również "Obciążeniami treningowymi podczas bezpośredniego przygotowania startowego w taekwon-do", gdzie badaniom poddano zawodników biorących udział w bezpośrednim przygotowaniu startowym przed V Mistrzostwami Polski Juniorów Młodszych w Taekwon-Do ITF, które odbyły się w dniach 9-10.05.1998 r i rozegranych w ramach IV Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży w Sportach Halowych w Śremie. Badano obciążenia jakim poddawani byli juniorzy młodsi z Bialskiego Klubu Taekwon-Do. Średnia wieku badanych wynosiła 15 lat i 8 miesięcy, średni staż treningowy ponad 3 lata. Zawodnicy przebywali na zgrupowaniu w dniach 27.04.-6.05.98 r w Kodniu. Analiza wyników upoważniła do sformułowania następujących wniosków:

1. przygotowania do startu w Mistrzostwach Polski grupy juniorów młodszych mają wyraźnie specjalistyczny i specyficzny charakter,
2. wydaje się zasadnym organizowanie BPS (nawet w wymiarze 10 dni) pozwalającego na podniesienie poziomu przygotowania techniczno-taktycznego oraz gotowości startowej.

2. Metodologia badań

2.1. Cel pracy i pytania badawcze

Celem niniejszej pracy było zebranie informacji dotyczących obciążeń treningowych realizowanych w Wielkopolskim Klubie "Virtus" w Poznaniu na etapie treningu wstępnego w rocznym makrocyklu.

Znając specyfikę taekwon-do z autopsji (5 lat treningu) i doceniając rolę obciążeń treningowych w procesie szkolenia już od pierwszego etapu, sformułowano następujące pytania badawcze:

1. Jaka jest struktura obciążeń w obszarze informacyjnym?
2. Jak przedstawiają się obciążenia ze względu na zabezpieczenie energetyczne wysiłku?
3. Które środki treningu dominowały w rocznym makrocyklu?

2.2. Materiał badań

Badania przeprowadzono w terminie od 11.10. 2000 r — 12.06.2001 r. Grupę badawczą stanowili studenci Politechniki Poznańskiej ćwiczący w Wielkopolskim Klubie Taekwon-Do "Virtus" w Poznaniu. Średni wiek badanych wyniósł 21 lat. Przeprowadzono rejestrację 40 jednostek treningowych. Zajęcia odbywały się dwa razy w tygodniu (poniedziałek i środa) w godzinach 18:30-20:00 w sali gimnastycznej Centrum Sportu Politechniki Poznańskiej. Prowadzący zajęcia posiada uprawnienia Instruktora Taekwon-Do i jest posiadaczem stopnia II dan. Grupa liczyła 25 osób i nie byli to zawodnicy "z krwi i kości", nastawieni w przyszłości na udział we współzawodnictwie sportowym.

2.3. Metody badań

Metoda badań jest sposobem działania zmierzającym do obiektywnego opisania sportu jako całości, ustalenia charakteru, jej przedmiotu, rodzaju i sposobów badań. (Ważny 1994) Metody badań mają na celu analizę zależności między różnymi czynnikami, a efektem końcowym — poziomem sportu. Badanie tych zależności wymaga stosowania racjonalnego sposobu postępowania, który ogólnie można podzielić na 3 grupy:

• eksperymentalne, prowadzone zarówno w laboratoriach jak i w warunkach naturalnych, które koncentrują się na badaniu wpływu jednej lub kilku zmiennych,
• metoda badań terenowych, do której można zaliczyć obserwację, wywiad, ...
• metody systemowe, w ramach których wyróżnić można podejście wykorzystujące analizę ilościową oraz podejście informacyjno-regulacyjne.

W badaniach zastosowano metodę "dwóch obszarów" z wykorzystaniem Sport-Testerów w monitorowaniu treningu, gdzie realizacja polega na zbieraniu dokładnych informacji w sposób ciągły, podczas wykonywania programu treningowego.

Takie monitorowanie ma także zasadnicze znaczenie dla oceny tzw. efektów bezpośrednich w kontroli bieżącej. Działania te muszą się odbywać w warunkach rzeczywistych, być integralnie wplecione w tok treningu, kontrolując i oceniając konkretne jego składowe, równocześnie nie zakłócając zajęć i nie przeszkadzając ćwiczącemu. (Sozański 1995) Metoda ta została zaadoptowana w taekwon-do. Punktem wyjścia do rejestracji obciążeń był opracowany na podstawie pewnych kryteriów uporządkowany zbiór grup środków treningu, stosowanych w taekwon-do zwany Rejestrem z przypisanymi im stałymi numerami. Podstawą do rejestracji obciążeń jest Matryca kodowania a zapis danych wymaga posługiwania się Arkuszem kodowania obciążeń.

Jak wynika z badań, możliwości zastosowania Sport-Testera do rejestracji intensywności wysiłku w naturalnych warunkach treningu i zawodów taekwon-do są bardzo szerokie, i nie przeszkadza to zawodnikom w treningu. Urządzenie jest odporne na wstrząsy i uderzenia. (Bujak, Litwiniuk 1997)

Wykorzystana w niniejszej pracy wspominana już metoda "dwóch obszarów" zajmuje się obszarem energetycznym i informacyjnym. Polega ona na rejestrowaniu na odpowiednim arkuszu aktywnego czasu poszczególnych ćwiczeń w sekundach. Nie uwzględnia się w pomiarach czasu przeznaczonego na wypoczynek. Następnie dane wprowadzane są do komputera, gdzie za pomocą programu TreOb uzyskujemy przetworzone wyniki badań w sposób umożliwiający dokonywanie analiz. Zgromadzono tu dane o trzech najważniejszych cechach wykonywanej pracy:

• jej rodzaju (wszechstronna, ukierunkowana, specjalna);
• jej intensywności (wskaźniki fizjologiczne umożliwiają kwalifikowanie do odpowiedniego zakresu — tlenowy, mieszany, beztlenowy kwasomlekowy i beztlenowy niekwasomlekowy);
• jej objętości ("czystego" czasu pracy bez przerw wypoczynkowych) w poszczególnych zakresach intensywności.

Zastosowanie tej metodologii pozwala na porównywanie obciążeń stosowanych w różnych klubach taekwon-do, a tym samym wzbogacenie warsztatu szkoleniowego.

Jak stwierdza Sozański (1986) jest to sposób w pełni przystający do już funkcjonującego w sporcie. Takie podejście umożliwia analizę obciążeń treningowych opierającą się na wielkościach matematycznych, a jednocześnie pozwala na formułowanie przesłanek optymalizacji treningu.

3. Wyniki badań

3.1. Charakterystyka obciążeń w obszarze informacyjnym

Zarejestrowane jednostki treningowe charakteryzowały się czasem trwania od 60 do 90 minut. Największą ilość czasu przeznaczono na ćwiczenia o charakterze wszechstronnym — ok. 22 h. W obrębie obszaru informacyjnego zrealizowane obciążenia treningowe wyniosły (tab. 2): wszechstronne 21:45:00, ukierunkowane 1:52:10, specjalistyczne 14:28:20.

Tabela 2. Obciążenia wszechstronne, ukierunkowane, specjalne (W, U, S) w poszczególnych zakresach intensywności (1...5)

rodzaj obciążenia symbol czas pracy % wszechstronne    Obciążenie w I strefie intensywności W1 32,52 Obciążenie w II strefie intensywności W2 10,52 Obciążenie w III strefie intensywności W3 5,25 Obciążenie w IV strefie intensywności W4 4,69 Obciążenie w V strefie intensywności W5 4,35 Obciążenie w VI strefie intensywności W6 5,99 razem obciążenia wszechstronne (W) 63,32 ukierunkowane    Obciążenie w I strefie intensywności U1 0 Obciążenie w II strefie intensywności U2 2,26 Obciążenie w III strefie intensywności U3 0,48 Obciążenie w IV strefie intensywności U4 1,47 Obciążenie w V strefie intensywności U5 0,4 Obciążenie w VI strefie intensywności U6 0,48 razem obciążenia wszechstronne (U) 5,09 specjalne    Obciążenie w I strefie intensywności S1 8,1 Obciążenie w II strefie intensywności S2 21,37 Obciążenie w III strefie intensywności S3 7,45 Obciążenie w IV strefie intensywności S4 1,37 Obciążenie w V strefie intensywności S5 0 Obciążenie w VI strefie intensywności S6 0 razem obciążenia wszechstronne (S) 38,29

W badanym makrocyklu treningowym największy udział obciążeń w obszarze informacyjnym stanowiły obciążenia o charakterze wszechstronnym (W) 56,63 %, co stanowiło ponad 20 h. Drugie miejsce z wynikiem 38,28 %, co stanowiło ok.15 h zajęły obciążenia o charakterze specjalistycznym (S). Najmniejszy procent zajęły obciążenia o charakterze ukierunkowanym (U) 4,88 %, co stanowiło ok. 3 h. (ryc. 1)

Ryc. 1 Rozkład obciążeń w obszarze informacyjnym (W, U, S) i energetycznym (1…5)

3.2. Charakterystyka obciążeń w  obszarze energetycznym

W obszarze energetycznym stwierdzono następujące wielkości obciążeń (tab. 2):

• obciążenia w 1 zakresie intensywności (T1) wyniosły 16 h 02 min 60 s, co stanowi 40,61 % obciążenia całkowitego (TR);
• obciążenia w 2 zakresie intensywności (T2) wyniosły 12 h 03 min 08 s, co stanowi 33,66 % TR;
• obciążenia w 3 zakresie intensywności (T3) wyniosły 5 h 02 min 10 s, co stanowi 13,18 % TR;
• obciążenia w 4 zakresie intensywności (T4) wyniosły 2 h 59 min 10 s, co stanowi 7,80 % TR;
• obciążenia w 5 zakresie intensywności (T5) wyniosły 1 h 49 min 10 s, co stanowi 4,78 % TR;
• obciążenia w 6 zakresie intensywności (T6) wyniosły 2 h 28 min 40 s, co stanowi 6,47 % TR.

Ryc. 2 Przestrzenny rozkład obciążeń w obszarze energetycznym

Tab. 3. Wielkość obciążeń w kolejnych zakresach intensywności

Zakresy Symbol Czas pracy 1— podtrzymujący T1 16:02:60 2— tlenowy T212:03:08 3— mieszany (tlenowo-beztlenowy) T35:02:10 4— beztlenowy kwasomlekowy T42:59:10 5— beztlenowy niekwasomlekowy T51:49:10 6— anaboliczny (dodatkowy) T62:28:40

W ramach przygotowania wszechstronnego (W) realizowano następujące zakresy intensywności. (ryc. 3): W1 — 32,52%, W2 — 10,02 %, W3 — 5,25 %, W4 — 4,59 %, W5 — 4,35 %, W6 — 5,99 %. W ramach przygotowania ukierunkowanego (U) realizowano następujące wielkości pracy w poszczególnych zakresach intensywności:

U2 — 2,26%

U3 — 0,48%, U4 — 1,74 %, U5 — 0,40 %,U6 — 0,48 %.

W ramach przygotowania specjalnego (S) realizowano następujące wielkości obciążeń: S1 — 8,10 %, S2 — 21,37%, S3 — 7,45%, S4 — 1,37 %.

Uwzględniając kryterium intensywności (obszar energetyczny) zauważa się dominację obciążeń w 1. i 2. zakresie (ryc. 1): Zakres 1-40,61 % i Zakres 2-33,66 %. Udział wysiłków w zakresie 3. i 4. był również znaczny i wyniósł: Zakres 3-13,18 %, Zakres 4-7,80 %. Najmniejszy procent intensywności zanotowano w zakresie 5. i 6.: Zakres 5-4,75 % i Zakres 6-6,47 %.

Ryc. 3 Struktura intensywności (1…5) w poszczególnych obszarach przygotowania (W,U, S)

3.3. Środki treningu

Analiza wykorzystanych grup środków treningu wykazała łącznie 25 grup ujętych w Rejestrze grup środków treningowych w taekwon-do. W największym zakresie korzystano z ćwiczeń o charakterze wszechstronnym wchodzącym w skład rozgrzewek prowadzonych przed każdymi zajęciami. Nieco mniej używano ćwiczeń techniki taekwon-do w nauczaniu podstawowych ruchów i ćwiczeń wspomaganych opanowanie elementarnych podstaw taekwon-do.

Ryc. 4 Struktura wykorzystania grup środków treningu

Tab. 4. Zestawienie wykorzystanych środków treningu

4. Podsumowanie

Zarejestrowane obciążenia treningowe w taekwon-do na etapie treningu wszechstronnego wykazują zróżnicowanie zarówno w obrębie rodzaju obciążeń (W, U, S), oddziaływania na mechanizmy energetyczne (1....5), jak i wykorzystanych środków treningu.

Przewaga zarejestrowanych obciążeń o charakterze oddziaływania wszechstronnego (ryc.1) wydaje się naturalną na tym etapie. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki taekwon-do (każdy trening poprzedza rozgrzewka dokładnie przygotowująca do pracy aparat stawowo-więzadłowy, mięśniowy i nerwowy) oraz dużej ilości ćwiczeń gibkościowych, koordynacyjnych, oddechowych.

Przewaga ćwiczeń o charakterze specjalnym (14:39:20) nad ukierunkowanym (1:52:10) wynika przede wszystkim z konieczności nauczania elementarnych podstaw taekwon-do (pozycje, bloki, uderzenia) warunkujących opanowanie podstawowych elementów technicznych, np. pierwszych półukładów, będących przedmiotem egzaminu na pierwszy pas.

Analiza obszaru energetycznego wykazała zdecydowaną przewagę ćwiczeń o charakterze tlenowym o oddziaływaniu kształtującym i podtrzymującym (tab. 5)

Rozpatrując zrealizowane obciążenia z uwagi na intensywność pracy (1...5) w poszczególnych rodzajach przygotowania (W,U,S) (ryc.3) zauważamy zdecydowaną przewagę pracy ukierunkowanej w warunkach tlenowych o charakterze podtrzymującym (W1 = 31:52 %) i kształtującym (W2 = 28:57 %) i w obrębie przygotowania specjalnego (S2 = 2:26 %). W obszarze przygotowania ukierunkowanego dominowały obciążenia kształtujące U2 = 21:37 % i podtrzymujące U1 = 8:10 % oraz mieszane U3 = 7,45 %.

Zebrany materiał umożliwia udzielenie odpowiedzi na postawione pytania badawcze:

1. Największy udział obciążeń w obszarze informacyjnym stanowiły obciążenia o charakterze wszechstronnym (W), gdzie dominującą rolę odegrały środki treningowe związane z rozgrzewką.
2. Uwzględniając kryterium intensywności (obszar energetyczny) zauważa się dominację obciążeń w 1. zakresie W strefie tej o charakterze podtrzymującym występowały ćwiczenia rozluźniające, uspokajające wykonywane po intensywnych obciążeniach, rozgrzewki o charakterze wszechstronnym składające się z różnych form biegów, podskoków, ćwiczeń gibkościowych.
3. W analizowanym przedziale czasu zakres wykorzystanych środków treningowych obejmował 25 grup. Największy procent stanowiły środki o charakterze wszechstronnym.

Tab. 5 Czas rzeczywistej pracy wykonanej na treningach w poszczególnych obszarach

5. Wnioski

Analiza zebranego materiału oraz obserwacja ewolucji taekwon-do upoważniają do sformułowania następujących wniosków:

• prowadzone badania obciążeń treningowych pozwoliły uzyskać szczegółowe informacje dotyczące ich wielkości, rodzaju, struktury, objętości i intensywności oraz charakteru stosowanych środków treningu,
• rozkład obciążeń na etapie wszechstronnym w taekwon-do w układzie W — 56,8 %, U — 4,9 %, S — 38,3 % zapewnia wzrost umiejętności technicznych, chroniąc jednocześnie uczestników treningu przed jednostajnym oddziaływaniem ćwiczeń na układ stawowo-mięśniowy i nerwowy,
• zastosowanie metody "dwóch obszarów" porządkuje metodycznie prowadzenie zajęć, pozwalając programować i planować proces treningowy.

LITERATURA

1. Bompa T.; Teoria planowania treningu; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1988
2. Brzozowski W.; Taekwon-Do w krainie olimpiady, Taekwon-Do 1995, Nr 2
3. Bujak Z., Litwiniuk S.; Pomiar i rejestracja obciążeń treningowych w Taekwon-Do, Trening Nr 2 (34), 1997
4. Bujak Z.; 1996, Poziom zaawansowania zawodnika Taekwon-Do a reakcja układu krążenia na obciążenia treningowe; Trening, 2, 94-99;
5. Bujak Z.; Optymalizacja struktury treningu i współzawodnictwa w sportach walki, Biała Podlaska 2000
6. Bujak Z.; Pomiar i rejestracja obciążeń startowych w Taekwon-Do, w: Czynności zawodowe trenera w sportach walki, Zeszyty Naukowe Nr 77, AWF Kraków 1999
7. Choi H. H.; Taekwon-Do ITF, New Zealand 1995
8. Jaskólski E., Kalina R.; Metoda pomiaru obciążenia treningowego w judo; Sport Wyczynowy nr 2, 1978
9. Lee K., Nowicki D.; Taekwondo; Almapress; 1988
10. Makiejew F., Nikiforof J., Czerniak A.; Intensywność obciążeń treningowych w okresie bezpośredniego przygotowania startowego boksera; Sport Wyczynowy nr 6; 1979
11. Miłkowski J.; Sztuki i sporty walki dalekiego wschodu; Warszawa SiT; 1987
12. Naglak Z.; Trening sportowy. Teoria i praktyka; PWN Warszawa/ Wrocław 1977
13. Nowak W., Mizerski M., Duriasz D.; Boks; AWF Warszawa 1983
14. Sikorski W., Tokarski S.; Budo japońskie sztuki walki; Szczecin; Glob; 1988
15. Sozański H. red.; Podstawy teorii treningu sportowego, Warszawa 1999
16. Sozański H., Śledziewski D. (red.); Obciążenia treningowe; Warszawa RCMSKFiS 1995
17. Sozański H., Śledziewski D.; Obciążenia treningowe, dokumentowanie i opracowywanie danych; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1995
18. Sozański H., Śledziewski D.; Technologia dokumentowania i opracowywania danych o obciążeniach treningowych; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1989
19. Sozański H.; Optymalizacja obciążeń treningowych. Struktura treningu; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1988
20. Sozański H.; Szkolenie sportowe dzieci i młodzieży; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1987
21. Sozański H.; Zróżnicowanie rozwoju sportowego młodocianych zawodników w zależności od rodzaju treningu, AWF Warszawa 1986
22. Szubra T. red.; Skrypt szkoleniowy dla instruktorów sportu klasy I; Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KfiS; Warszawa, 1987
23. Świerczyński J.; Karate; Warszawa KAW; 1983
24. Tokarski S.; Sztuki walki. Ruchome formy ekspresji dalekiego wschodu. Szczecin; Glob; 1989
25. Ufel L.; Świat kick boxingu; Warszawa SiT; 1991
26. Ważny Z.; Mały leksykon treningu sportowego; AWF w Katowicach, Katowice 1989
27. Ważny Z.; Współczesny system szkolenia w sporcie wyczynowym; Warszawa UKFiT; 1981

Aneks

Arkusz rejestracji obciążeń treningowych

Plan organizacji szkolenia

Plan szkolenia treningowego

REJESTR GRUP ŚRODKÓW TRENINGOWYCH W TAEKWON-DO

Środki oddziaływania wszechstronnego (W)

1. Rozgrzewka o charakterze wszechstronnym składająca się z różnych form biegów, podskoków, kształtujących ćwiczeń gimnastycznych, gibkościowych, koordynacyjnych itp. bez tzw. części ukierunkowanej i specjalistycznej (ćwiczenia wchodzące w skład tych części rozgrzewki rejestruje się zgodnie z ich charakterystyką wg pozycji 3-28), (1).
2. Ćwiczenia rozluźniające, uspokajające, relaksacyjne wykonywane po intensywnych obciążeniach treningowych, np. trucht, cwał, podskoki, ćwiczenia gibkościowe, uspokajające zabawy ruchowe, (1).
3. Ćwiczenia kształtujące kompleksowo cechy motoryczne, realizowane w formie celowo zaprogramowanych torów przeszkód, obwodów, strumieni:
   1. o umiarkowanej intensywności (2),
   2. o dużej intensywności (3),
   3. o submaksymalnej intensywności (4).
4. Ćwiczenia sprawności wszechstronnej realizowane w formie gier i zabaw ruchowych:
   1. o umiarkowanej intensywności (2),
   2. o dużej intensywności (3),
   3. o submaksymalnej intensywności (4).
5. Ćwiczenia koordynacji-zwinnościowe, równoważne, skipy A, B, C itp.:
   1. o małej intensywności (1),
   2. o umiarkowanej intensywności (2),
   3. o dużej intensywności (3).
6. Ćwiczenia gibkości indywidualnie i z pomocą współćwiczącego lub sprzętu dodatkowego:
   1. o malej intensywności (1),
   2. o umiarkowanej intensywności (2).
7. Sporty uzupełniające:
   1. o umiarkowanej intensywności jako forma ćwiczeń dopełniających (2),
   2. stosowane jako forma rozgrzewki lub ćwiczeń uspokajających (2),
   3. jako forma pracy kształtującej sprawność fizyczną z akcentem na wytrzymałość szybkościową (3).
8. Ćwiczenia siłowe o charakterze skłonów, skrętów, ugięć, podporów, zwisów itp. bez obciążeń i z obciążeniem do 20% masy ciała, liczba powtórzeń w serii:
   1. 10-12, intensywność submaksymalna, metoda interwałowa (4),
   2. do 10, intensywność maksymalna, metoda powtórzeniowa (5).
9. Ćwiczenia siłowe z obciążeniem zewnętrznym (sztanga, atlas, współćwiczący), metoda powtórzeniowa:
   1. obciążenie duże, liczba powtórzeń 5-7 (2),
   2. obciążenie submaksymalne, liczba powtórzeń 2-4 (5).
10. Ćwiczenia szybkości, metoda powtórzeniowa:
    1. biegi wahadłowe, biegi ze zmianą kierunku na dystansie do 80 m (5),
    2. sprinty na dystansie do 60 m (5),
    3. starty z różnych pozycji wyjściowych na dystansie do 30 m (5).

Środki oddziaływania ukierunkowanego (U)

1. Wszelkie formy rzutów i pchnięć jedno- i oburącz, różnym sprzętem (piłki lekarskie, kule itp.)
   1. intensywność duża (3),
   2. intensywność submaksymalna (4).
2. Ćwiczenia akrobatyczne: salta, wychwyty oraz różne formy skoków, także jako tory przeszkód (4).
3. Ćwiczenia skoczności doskonalące odbicie w górę lub w przód wykonywane w różnych wariantach z akcentem na moc maksymalną, metoda powtórzeniowa (5).
4. Wieloskoki płaskie — wszelkie formy wieloskoków (jednonóż, obunóż) z kierunkiem ruchu w przód, w bok i w tył:
   1. intensywność duża, czas pracy do dwóch minut (4),
   2. intensywność submaksymalna i maksymalna, czas pracy do 30 sekund (5).
5. Półprzysiad z obciążeniem — wszelkie ćwiczenia o charakterze półprzysiadu i powstania z obciążeniem zewnętrznym, metoda powtórzeniowa:
   1. obciążenie submaksymalne, liczba powtórzeń w  serii 2-4 (5),
   2. obciążenie duże, liczba powtórzeń w serii 5-7 (5),
   3. obciążenie średnie, liczba powtórzeń w serii 8-10 (4).
6. Ćwiczenia zwinności z partnerem oraz indywidualnie związane za sposobami poruszania się po planszy:
   1. o umiarkowanej intensywności (2),
   2. o dużej intensywności (4).
7. Rozgrzewka o charakterze ukierunkowanym w formie skoków, podskoków i wyskoków jedno- i obunóż oraz ćwiczenia ze skakanką, metoda zmienna i interwałowa:
   1. o intensywności umiarkowanej (2),
   2. o intensywności dużej (3).
8. Walka z cieniem z obciążeniem zewnętrznym:
   1. o dużej intensywności (3),
   2. o submaksymalnej i maksymalnej intensywności (4).
9. Ćwiczenia wytrzymałości ukierunkowanej ze współćwiczącym i na przyrządach (worek, duże tarcze, manekin) z zastosowaniem różnych metod treningowych:
   1. o intensywności umiarkowanej, metoda zmienna (2),
   2. o intensywności dużej, metoda zmienna (3),
   3. o intensywności submaksymalnej, metoda interwałowa (4).

Środki oddziaływania specjalnego

1. Elementy techniki taekwon-do w ćwiczeniach metodycznych — ćwiczenia specjalne i wspomagające o charakterze technicznym:
   1. stosowane w nauczaniu, intensywność mała (1),
   2. stosowane w doskonaleniu faz i elementów techniki, intensywność umiarkowana (2),
   3. stosowane w doskonaleniu pełnej techniki, intensywność duża (3),
   4. Stosowane w doskonaleniu pełnej techniki, intensywność submaksymalna i maksymalna (4).
2. Rozgrzewka specjalistyczna realizowana w formie walki z cieniem, walk uproszczonych, układów ćwiczeń wykonywanych w różnych tempach oraz przed zawodami (2).
3. Ćwiczenia kombinacji technik (nogi, nogi-ręce itp.), metoda powtórzeniowa:
   1. stosowane w nauczaniu, intensywność mała (1),
   2. stosowane w doskonaleniu, intensywność umiarkowana (2),
   3. stosowane w doskonaleniu z użyciem sprzętu pomocniczego, intensywność duża (3),
   4. stosowane w doskonaleniu z użyciem sprzętu pomocniczego, ze współćwiczącym oraz w różnych rodzajach walk, intensywność submaksymalna i maksymalna (4),
   5. stosowane w rozwijaniu szybkości z użyciem sprzętu pomocniczego, intensywność maksymalna (5).
4. Ćwiczenia techniczno-taktyczne doskonalące czas reakcji prostej i złożonej w różnych zadaniach atakowania i obrony, metoda interwałowa, zmienna i powtórzeniowa:
   1. o intensywności umiarkowanej (Sambo, Ibo, Ilbo Matsogi), Gibon Yonsup, Hosin-sul wykonywane w różnych tempach (2),
   2. o intensywności dużej (Yaksok Matsogi, wyprzedzenia, odpowiedzi na atak) (3),
   3. o intensywności submaksymalnej (walkach treningowych z użyciem technik wyskoku i sprzętu pomocniczego) (4),
   4. o intensywności zbliżonej do maksymalnej i maksymalnej (5).
5. Specjalno-wspomagające ćwiczenia siłowe także z użyciem trenażerów, worków, materacy przyściennych, manekinów, tarcz, desek wielokrotnego rozbicia, gum, sprężyn wykonane w różnych pozycjach, metoda powtórzeniowa:
   1. o umiarkowanej intensywności (2),
   2. o dużej intensywności (3),
   3. o submaksymalnej intensywności (4).
6. Sprawdziany i testy sprawności:
   1. szybkości, zwinności, siły dynamicznej, skoczności (U-5),
   2. szybkości specjalnej (S-5),
   3. wytrzymałości szybkościowej (S-4),
   4. techniki (S-2).
7. Próby czynnościowe:
   1. określające wydolność beztlenową (W-5),
   2. określające wydolność tlenowo-beztlenową (W-3).
8. Zawody sportowe (4).
9. Inne ćwiczenia techniczno-taktyczne — wszelkie ćwiczenia nie mieszczące się w pozycjach 22-24, metoda powtórzeniowa:
   1. stosowane w nauczaniu, intensywność mała (1),
   2. stosowane w nauczaniu i doskonaleniu, intensywność umiarkowana (2),
   3. stosowane w  doskonaleniu oraz ze współćwiczącym, intensywność duża (3),
   4. stosowane w doskonaleniu, intensywność submaksymalna (4).